เบาหวาน โรค สาเหตุ และการดูแลเท้า

สาเหตุของโรคเบาหวานนั้น โดยปกติ ระบบการเผาผลาญของร่างกายจะย่อยอาหารที่รับประทานเข้าไปให้อยู่ในรูปแบบของน้ำตาลกลูโคส และมีฮอร์โมนอินซูลินที่ผลิตได้จากตับอ่อนนำน้ำตาลกลูโคสเหล่านี้ไปเข้าสู่กระแสเลือด เพื่อเผาผลาญเป็นพลังงาน แต่ในผู้ป่วยเบาหวาน ร่างกายจะไม่สามารถนำน้ำตาลกลูโคสเข้าไปในกระแสเลือดได้ เนื่องจากการขาดฮอร์โมนอินซูลิน หรือเนื้อเยื่อเกิดภาวะการดื้ออินซูลิน ส่งผลให้ผู้ป่วยเบาหวานมีภาวะน้ำตาลในเลือดสูง (Hyperglycemia) ซึ่งสามารถแยกสาเหตุของโรคเบาหวานตามประเภทที่พบโดยทั่วไปได้ดังนี้

เบาหวานประเภทที่ 1 เป็นโรคเบาหวานที่เกิดจากตับอ่อนไม่สามารถผลิตฮอร์โมนอินซูลินได้ ผู้ป่วยประเภทนี้จึงจำเป็นต้องได้รับอินซูลินเข้าสู่ร่างกายด้วยการฉีดอินซูลินหรือรับประทานยาในระยะยาว ปัจจัยเสี่ยงที่นำไปสู่โรคเบาหวานชนิดนี้ 

• ยังเกี่ยวข้องกับพันธุกรรม โรคหรือการติดเชื้อที่เกิดกับตับอ่อน โรคเบาหวานประเภทนี้มักพบในผู้ที่มีอายุน้อยเป็นส่วนใหญ่
• พบได้ประมาณ 5%

เบาหวานประเภทที่ 2 เป็นโรคเบาหวานที่เกิดจากภาวะการดื้นอินซูลิน หรือความผิดปกติในการหลั่งฮอร์โมนอินซูลินของตับอ่อนน้อยเกินไป  โดยมีปัจจัยที่เกี่ยวข้องจาก

• ปัญหาน้ำหนักเกินหรือเป็นโรคอ้วนตั้งแต่เด็ก
• ขาดการออกกำลังกาย
• ประวัติการเป็นเบาหวานในครอบครัว
• และอายุที่มากขึ้น เบาหวานชนิดนี้มักพบในผู้ใหญ่มากกว่าเด็ก 
• โรคเบาหวานประเภทที่ 2 นี้ถือว่าเป็นโรคเบาหวานที่สามารถพบได้มากที่สุดประมาณ 95%

เบาหวานขณะตั้งครรภ์ เป็นโรคเบาหวานที่ตรวจพบครั้งแรกขณะตั้งครรภ์เท่านั้น โดยผู้ป่วยไม่เคยมีประวัติการเป็นโรคเบาหวานมากก่อน เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงฮอร์โมนบางชนิดที่มีฤทธิ์ต่อต้านฮอร์โมนอินซูลินที่มีหน้าที่ในการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด จนเกิดภาวะการดื้ออินซูลิน ส่งผลให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดสูงมากกว่าเกณฑ์ปกติ และมีการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ไม่ดี

นอกจากนี้เบาหวานยังสามารถเกิดได้จากโรคหรือความผิดปกติอื่น ๆ เช่น เบาหวานจากโรคตับอ่อนอักเสบเรื้อรัง เบาหวานจากโรคต่อมไร้ท่ออื่น ๆ ฮอร์โมนผิดปกติจากการใช้ยาบางชนิด เป็นต้น

โรคเบาหวาน มีความเสี่ยงต่อการเกิดแผลที่เท้าสูงเนื่องจากมีการเสื่อมของหลอดเลือด ทำให้หลอดเลือดตีบแคบเลือดไปเลี้ยงบริเวณเท้าน้อยลง รวมทั้งมีการเสื่อมของเส้นประสาทที่ไปเลี้ยงยังเท้า แผลที่เท้าจากโรคเบาหวาน เป็นอาการบาดเจ็บที่นำไปสู่การตัดขาที่พบมากที่สุด การป้องกันและให้การวินิจฉัยตั้งแต่แรกมีความสำคัญมาก การดูแลเท้าในผู้ป่วยโรคเบาหวานต้องใช้องค์ความรู้ที่ครบถ้วน เพื่อหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงหลัก ๆ ที่อาจนำไปสู่การตัดอวัยวะ

แนวทางการดูแลรักษาป้องกันเท้าในผู้ป่วยเบาหวาน

1.  การตรวจและการดูแลเท้าอย่างสม่ำเสมอ มีวิธีดูว่ามีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคแทรกซ้อนที่เท้าดังนี้

• สีของผิวเปลี่ยนไปเช่นคล้ำขึ้น 
  
• อุณหภูมิของผิวหนังเพิ่มขึ้น 
  
• บวมที่เท้า 
  
• ปวดเท้าเวลาเดิน 
  
• แผลที่เท้าหายช้า 
  
• เล็บขบและมีเชื้อราที่เล็บ 
  
• เลือดออกบริเวณตาปลา 
  
• ผิวแห้งแตกโดยเฉพาะบริเวณส้นเท้า 

2. รองเท้าพิเศษสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน

ผู้ป่วยเบาหวานมีความจำเป็นต้องใช้รองเท้าชนิดพิเศษมากเพื่อการป้องกันไม่ให้เกิดแผล และหากมีแผลและรักษาแผลหายแล้วก็ยังต้องใช้รองเท้าชนิดพิเศษต่อไป เพื่อไม่ให้แผล เกิดซ้ำขึ้นมาอีก จากการวิจัยของ King’s college ของประเทศอังกฤษพบว่าผู้ป่วยที่หายเป็นแผลแล้วกลับมาใส่รองเท้าปกติ มีโอกาสเป็นแผล ซ้ำถึง 83% ส่วนผู้ป่วยที่ใส่รองเท้าพิเศษสำหรับผู้ป่วยเบาหวานมีโอกาสเกิดแผลซ้ำเพียง 17% เท่านั้น
 
คุณสมบัติของรองเท้าที่เหมาะสมกับผู้ป่วยเบาหวาน

• ต้องมีความนุ่ม (cushioning) เพื่อลดแรงกระแทก และหนังแข็ง เพราะผู้ป่วยมักมีความผิดปกติเช่น นิ้วเท้าจิกงอ (Claws toes) การโปนของปุ่มกระดูก (Bony prominent) บริเวณนี้จะมีแรงกดสูงกว่าปกติ อันจะส่งผลให้เกิด ตาปลา หนังแข็งนำไปสู่การเป็นแผลได้
  
• ปรับสายคาดได้ (Adjustable) เพราะเท้าคนเราขนาดไม่เท่ากันแต่ละช่วงเวลา โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ผู้ป่วยเบาหวานที่มี ปัญหาหลอดเลือด โรคแทรกซ้อนทางไต มักจะมีการบวมได้ง่าย การปรับได้จะทำให้ลดการกดบริเวณหลังเท้า ซึ่งอาจไปขัดขวางการไหลเวียนเลือดไปเลี้ยงที่เท้า (blocked Dorsalis Pedis Artery)
  
• ต้องมีสายรัดส้น (back strap) เนื่องจากกล้ามเนื้อในเท้าอ่อนแรงจากปลายประสาทเสื่อม ส่งผลให้รองเท้าหลุดออกจากเท้าได้ง่าย ผู้ป่วยจะพยายามจิกนิ้วเท้ากับรองเท้าเพื่อไม่ให้หลุด อันเป็นการส่งเสริมให้เกิดภาวะนิ้วงอ (Claw Toe) ตามมา ส่งผลให้เกิดเป็นความผิดปกติระดับทุติยภูมิ (Secondary Impairment) ตามมาจากภาวะปลายประสาทเสื่อม จะก่อให้เกิดปัญหาตามมามากมาย
  
• รูปแบบต้องเป็นที่ยอมรับ สำหรับตัวผู้สวมใส่เอง ลักษณะอาชีพ สังคมรองเท้าที่ดีใส่แล้วต้องรู้สึกสบาย และสิ่งที่พิสูจน์ในขั้นสุดท้ายว่ารองเท้านั้นดี คือ เท้าต้องไม่มีแผล ไม่ว่าแผลเก่าหรือแผลใหม่     
  

เหตุผลทางเทคนิคในลักษณะรองเท้าผู้ป่วยเบาหวาน

• เพื่อป้องกันและลดแรงกระแทกที่จะเกิดกับร่างกายในเวลายืนหรือเดิน
• ความแข็งและได้ทรงของตัวรองเท้าจะช่วยลดแรงเค้นและแรงเครียดที่เกิดจากการการเคลื่อนไหวในการเดินของบริเวณเท้าส่วนหน้าได้
  
• เนื่องจากผู้ป่วยเบาหวานมักมีการเปลี่ยนแปลงขนาดของเท้าในระหว่างวันจากสภาวะโรค ดังนั้น สายเชือก หรือ แถบรัดจึงมีความจำเป็น
  
• จากรูปดังกล่าวจะเห็นถึงการเปรียบเทียบระหว่างรองเท้าที่มีการหุ้มข้อเท้าด้านหลังหรือมีสายรัดข้อเท้าจะสามารถลดการเสียดสีจากการเดินที่จะเกิดขึ้นซึ่งเป็นสาเหตุของการเกิดแผลได้

*แบบรองเท้าที่แนะนำสำหรับคนเป็นโรคเบาหวาน https://bit.ly/2Mp7Q7A  

ที่มาส่วนนึงของบทความ : https://bit.ly/2N8pZTc https://bit.ly/2w7RZQH